Asbestozisin ( Asbest ) İnsan Sağlığı Üzerine Etkileri Ve Riskleri
Asbest, ısıya, sürtünme ve alkali ortama karşı dayanıklı, yüksek gerilme direncine sahip, lifsel, fleksibl (kolay bükülüp şekil verilebilen) ve ticari önemi olan bir silikat mineralidir. Endüstride “amyant” olarak da bilinen asbestin dünyada sanılandan çok daha geniş kullanım alanı mevcuttur: Isıtma boruları, izolasyon, su borusu kaplamaları, seramik musluk tutturucuları, zemin duvar ve tavanlarda yangın emniyeti için, kanalizasyon boruları, otomobil ve motosiklet fren balatalarında, binalarda çelik yapı üyeleri için yangın emniyetinde vb bir çok alanda kullanılmaktadır.
mesothelioma smoking New Mesothelioma And Asbestosis Hard To Diagnosis In Asbestos Exposed 
Beyaz asbest diye de adlandırılan krizotil asbest dünya asbest tüketiminin %95’ini oluşturmaktadır. Asbest kullanımında % 95’lik payı krizotil’in almasının sebepleri arasında, yüksek gerilme direncine sahip olması, alkali ortama karşı dirençli olması, yüksek eğilme-bükülme kabiliyetine sahip olması gibi özelliklere sahip olması yer almaktadır. Krozidolit (mavi) asbest, esneklik özelliğine sahip, lifleri en sağlam olan asbest çeşididir. Ancak alkali ve asit ortamlarında kolaylıkla etkilenebilirler. Ayrıca diğer ikisine göre daha az gerilme direnci gösterir. Buna karşın en yüksek bükülme özelliği gösteren liflere sahiptir.
Asbest konusunda bugüne değin yapılmış çok sayıdaki inceleme ve araştırma sonuçlarına bakıldığı zaman asbest minerallerin sağlık üzerinde ciddi olumsuz etkileri ortaya çıkmış- tır. Asbestin çevresel veya mesleksel olarak inhale edilmesi, pulmoner fibrosis (asbestosis), akciğer kanseri, plevra veya peritonda mezotelioma ve plevral değişikliklere (kalınlaşma, plak, effüzyon) yol açmaktadır . Biz bu araştırmamızda asbestozis üzerinde duracağız.
- ASBEST VE SAĞLIĞA ETKİLERİ
Soluduğumuz havada ve içtiğimiz sularda da düşük miktarda asbest bulunur. EPA’ya göre asbest fiberlerinin 1 litre sudaki konsantrasyonu 7 milyon fiberdir. OSHA ise 8 saat günlük, 40 saat haftalık çalışmada, 1 metreküp iş ortamı havasında 5 mikron veya daha büyük güvenlik önlemlerini önerdi. Amerika’daki asbest sanayisinde premature ölümleri gösteren bir çalışma hazırladı. Amerika’da asbest kaynaklı hasarların pek çoğu İkinci Dünya Savaşı sırasındaki gemi yapım işçilerinde de görülmüştür.
- Asbestin Kullanıldığı Yerler
2000 yılı öncesinde binalarda tonlarca asbest kullanıldı. Görünüşlerine göre bunları tanımak imkânsızdır. Fakat binalarda en yaygın asbest kullanım alanları:
– Katlar arasındaki paneller
-Yapısal elemanlar üzerinde püskürtülmüş olarak bulunan yangına dayanıklı izolasyon panelleri,
-İzolasyon gereken tüm yapı elemanları
– Kazan, boru, izolasyon ceketleri,
– Yangın battaniyelerinde
-Asbestli çimento dan imal edilmiş paneller
-Conta elemanları
-Kağıt ürünleri
-Dekoratif kaplamalar
-Yangın battaniyeleridir.
- Asbeste Bağlı Hastalıklar
Günümüzdeki bilimsel kanıtlara göre asbest içeren malzemelerin onarımının, tadilatının, yıkımının ya da sökümünün yapılmadığı, asbest liflerinin çevreye saçılmasına yol açacak hava koşullarının olmadığı durumlarda asbest liflerinin serbest kalma potansiyeli düşüktür. Bu koşullarda asbestin tehlikeli olmadığı düşünülmektedir. Aksine asbest lifleri herhangi bir nedenle serbestleşirse asbestle ilişkili hastalık gelişme riski artar. Havaya saçılan liflerin solunmasıyla solunum yollarına ulaşan liflerin çoğu bedenimizin savunma mekanizmaları ile uzaklaştırılabilir. Bazı lifler ise maruziyet yoğunluğuna, maruziyet süresine, asbest lifinin yapısına ve bireysel faktörlere bağlı olarak akciğer dokusunda birikir. Kısa süreli asbest maruziyetine bağlı hastalık bildirilmiş ise de asbeste bağlı hastalıkların ortaya çıkması genellikle uzun yıllar alır. Bu süre, maruz kaldıktan sonra 10 ile 50 arasında değişir. Asbestle ilişkili hastalık riski, ömür boyu solunan asbest liflerinin sayı- sı ile orantılı olarak artar. Asbestle ilişkili hastalıklar nedeniyle ölen 60- 79 yaş arası kişilerin otopsi incelemelerinde kuru akciğer dokusunun 1 gramında 1 milyon asbest lifi olduğu gösterilmiştir.
- Asbestozis
Asbestozis, akciğer dokusunda yaygın hasar nedeniyle kayba neden olan kronik, ilerleyici bir hastalıktır. Asbestozis, vücudun fiberleri parçalamak için salgıladığı asidin ciğer dokusunda yol açtığı yaralardır. Bu hasarlar zamanla ciddi boyutlara ulaşır ve akciğerler görevini yapamaz. Gelişme dönemi 10- 20 yıl arasında seyreder.
İlk kez gemi yapım işçilerinde rastlanmıştır. İlerleyen dönemlerinde sıklıkla solunum yetmezliği ile seyreder. Hastalığı diğer akciğer doku kaybı ile giden hastalıklardan ayırt etmek zordur. Bununla birlikte, maruziyet ile ilişkili diğer hastalıklarda olduğu gibi, asbestozis tanısında da en önemli basamak, kişinin asbeste çevresel ya da mesleksel olarak maruziyetinin gösterilmesidir. Radyolojik bulgulara eşlik eden asbest maruziyeti öyküsü tanı koydurucudur. Akciğer dokusundan alınan örneklerde asbest liflerinin gösterilmesi ile tanı patolojik olarak kanıtlanmış olur
- Korunma
Spesifik bir tedavi yöntemi olmadığı için korunma önem kazanmaktadır. Bu amaçla asbestin kullanıldığı bazı alanlarda, asbest yerine kanserojen etkisi olmayan maddelerin (kaya yünü ve cam yünü gibi) kullanılması yoluna gidilmektedir. Ancak son yıllarda bu maddelerin kullanıldığı işlerde çalışanlarda da kanser riskinin arttığı bilinmektedir. Asbest lifinin oluşabileceği her ortamda toz kontrolü yapılması gereken en önemli koruyucu önlemdir. Bu amaçla havalandırma sistemleri kurulmalı, yapılan işlemler kapalı düzenekler içinde yapılmalı, toz oluşumunun önüne geçmek amacı ile ortam temizliğinde vakum süpürgeler kullanılmalıdır. Asbestli malzemelerin kesilmesi, zımpara yapılması gibi işlemlerde ortaya çıkacak olan liflerin ortamdan uzaklaştırılmasını sağlayan özel aspirasyon sistemleri kurulmalıdır. Bu önlemlere ek olarak asbest için üretilmiş olan toz maskeleri kullanılmalıdır.
Asbeste bağlı en önemli hastalıklar olan akciğer kanseri ve mezotelyoma mavi asbest tarafından meydana getirildiği için, bu tür asbestin kullanımdan çıkarılmalıdır. Asbestli çimento yapımı sırasında karışım içine %2-3 oranlarında bulunan krosidolit asbestin hiç kullanılmaması yapılacak koruma tedbirleridir. İşe giriş muayenesinde asbestli işte çalışma bakımından riskli olabilecek kişiler (sigara içen, ailesinde akciğer kanseri olanlar ) belirlenerek bu kişilerin asbest maruziyeti olabilecek ortamda çalışmaları engellenmelidir. Erken tanı amaçlı aralıklarla yapılacak radyolojik değerlendirmeler ve solunum fonksiyon testleri önemlidir. Asbestin akciğer kanseri yapma özelliği sigara ile etkileşim halinde olduğundan, asbest endüstrisinde çalışanların sigara içmemeleri çok önemlidir. Yapılacak sağlık eğitimi faaliyetlerinde sigara ve asbest birlikteliğinin akciğer kanseri riskini nasıl artırdığı önemle vurgulanmalıdır.
- ASBEST İLE GÜVENLİ ÇALIŞMALAR
- Asbest Ölçümleri
Asbest ölçme ve numune alma işlemleri akredite olmuş ve Genel Müdürlükçe yetkilendirilmiş laboratuvarlarca aşağıda belirtildiği şekilde yapılır.
- a) İşe başlamadan önce yapılan risk değerlendirmesi sonuçları dikkate alınarak, sekiz saatlik zaman ağırlıklı ortalama değerinin (ZAOD-TWA) 0,1 lif/cm3’ü geçmeyecek uygunluğu sağlamak için çalışma ortamından düzenli olarak alınan asbest numunelerinde lif sayımı yapılır.
- b) Ölçüm için kullanılan numune alma metodu, çalışanların asbest ve/veya asbestli malzemeden kaynaklanan tozun kişisel maruziyetini gösterecek şekilde uygulanır ve numune alan kişinin korunması için de gerekli önlemler alınır.
- c) Numune alma yerleri belirlenirken çalışanların ve/veya çalışan temsilcilerinin de görüşleri alınır.
ç) Numuneler bu konuda görevli akredite ve yetkilendirilmiş laboratuvar çalışanları tarafından alınır. Alınan numunelerin analizi, lif saymak için uygun araç gereçle donatılmış akredite ve yetkilendirilmiş laboratuvarlarda yapılır.
- d) Numune alma süresi, ölçüm veya zaman ağırlıklı hesaplama ile sekiz saatlik çalışma süresinde (bir vardiya) çalışanın maruziyetini belirleyecek şekilde düzenlenir.
- e) Lif sayımı, faz-kontrast mikroskobu kullanılarak Dünya Sağlık Örgütünün 1997 yılında tavsiye ettiği metotla veya eşdeğer sonuçları veren başka bir metotla yapılır.
(2) Havadaki asbestin ölçülmesinde, uzunluğu beş mikrondan daha büyük, eni üç mikrondan daha küçük ve boyu eninin üç katından büyük olan lifler hesaba katılır.
- Sınır Değerin Aşılmasının Önlenmesi
Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Hakkındaki Yönetmelik kapsamına giren çalışmalarda, çalışanların bu malzemelerden çıkan toza maruziyetinin en aza indirilmesi ve her durumda asbestin ortam havasındaki miktarının 11 inci maddede belirtilen sınır değeri aşmaması için özellikle aşağıda belirtilen önlemler alınır:
- Bu Yönetmelik kapsamına giren çalışmalar mümkün olan en az sayıda çalışan ile yapılır.
- b) Çalışma sistemi, asbest tozu çıkarmayacak şekilde tecrit edilecek, bu mümkün değilse çıkan tozun ortama yayılması önlenecek şekilde tasarlanır.
- c) Asbeste maruziyet riski olan çalışmaların yapıldığı yerlerin ve kullanılan ekipman temizlik ve bakım işlerinin düzenli ve etkili şekilde yapılması sağlanır.
ç) Asbest veya toz çıkaran asbestli malzemeler, sızdırmaz uygun paketler içerisinde taşınır ve diğer malzemelerden ayrı olarak depolanır.
- d) Asbest içeren atıklar derhal toplanarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığının ilgili mevzuatındaki işaretlemeler kullanılarak içinde asbest olduğunu gösterecek şekilde etiketlenip sızdırmaz paketler içinde en kısa zamanda işyerinden uzaklaştırılır ve ilgili mevzu
- hata uygun şekilde yok edilir.
- Sınır değerin aşılması
Sınır değer olan 0,1 lif/cm3’ün aşılması halinde;
- a) Sınır değerin aşılmasının nedenleri tespit edilerek asbest konsantrasyonunun bu değerin altına inmesi için derhal gerekli önlemler alınır. Çalışanların korunması için uygun önlemler alınıncaya kadar etkilenmiş alanda çalışma yapılamaz.
- b) Alınan önlemlerin yeterli olup olmadığını belirlemek için ortam havasında tekrar asbest konsantrasyonu ölçümü yapılır.
- c) Maruziyetin diğer önlemlerle azaltılmasının mümkün olmadığı ve ancak solunum sistemi koruyucusu kullanılarak sınır değere uyumun mümkün olduğu hallerde, çalışanların koruyucu ile çalışmaları süreklilik arz edemez, her bir çalışanın çalışacağı azami süre önceden belirlenir ve bu süre kesinlikle aşılamaz. Koruyucu kullanılarak yapılan çalışma süresince, fiziki şartlar, iklim şartları ve çalışanların veya temsilcilerinin görüşleri de dikkate alınarak uygun dinlenme araları verilir.
- Genel önlemler
Asbest veya asbestli malzeme tozuna maruziyet riski bulunan çalışmalarda aşağıdaki önlemler alınır.
- a) Asbest olduğu belirlenen çalışma alanlarında;
1) Gerekli işaretlemeler yapılır ve uyarı levhaları konulur.
2) Görevli olanlar dışındaki çalışanların girmesi önlenir.
3) Sigara içilmesi yasak olan alanlar belirlenir.
4) Yeme içme için ayrılan yerler, asbest tozu ile kirlenme riski bulunan yerlerin dışında seçilir.
- b) Asbestle çalışılan işyerlerinde;
1) Çalışanlara koruyucu giysi, solunum cihazları gibi yapılan işe uygun kişisel koruyucu donanım verilir.
2) Kişisel koruyucu donanımlar işyeri dışına çıkarılmaz. Koruyucu giysiler işyerinde veya temizlik işlerinin yapıldığı yerlerde temizlenir ve işyerinden yalnızca kapalı kaplar içerisinde çıkarılır.
3) Koruyucu giysiler ile çalışanların kendilerine ait giysileri ayrı ayrı yerlerde muhafaza edilir.
4) Çalışanlara uygun el ve yüz yıkama yerleri, tozlu işlerde ise duş imkanı sağlanır.
5) Kullanılan kişisel koruyucu donanımlar, özel olarak belirlenmiş yerlerde saklanır, her kullanımdan sonra kontrol edilip temizlenir, tamir ve bakımı yapılır.
Belirtilen kişisel koruyucu donanımların temininde çalışanlara herhangi bir mali yük getirilemez.
- Çalışanların ve/veya temsilcilerinin bilgilendirilmesi
İşveren gözetiminde asbest söküm uzmanınca; asbest söküm çalışanına, işyerinde diğer çalışanlara ve çalışan temsilcilerine aşağıdaki konularda yeterli bilgi verilir.
- a) Asbest ve/veya asbestli malzemeden yayılan tozun neden olabileceği sağlık riskleri,
- b) Yönetmelikte belirtilen sınır değerler ve ortam havasında sürekli yapılması gereken ölçümler,
- c) Sigara içilmemesi de dahil uyulması gereken hijyen kuralları,
ç) Kişisel koruyucu donanımların kullanımı ve alınacak önlemler,
- d) Asbest maruziyetini en aza indirmek için tasarlanmış özel önlemler.
Sınır değerin aşıldığı hallerde, çalışanlar ve temsilcileri bu durumdan derhal haberdar edilir, nedenleri bildirilir ve alınacak önlemler hakkında görüş alışverişinde bulunulur. Acil bir durumda alınan önlemler çalışan ve temsilcilerine bildirilir.
- Sağlık gözetimi
Çalışanlar aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurularak sağlık gözetimine tabi tutulur.
- a) Asbestle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri yönetmeliği kapsamındaki işleri ilk defa yapacak kişinin, önce işyeri hekimi tarafından genel sağlık durumu değerlendirilir ve özellikle solunum sistemi muayeneleri başta olmak üzere genel sistemik fizik muayene ile diğer tetkik ve kontrolleri yapılır. İşyeri hekimi, risk değerlendirmesi ve ölçüm sonuçlarını dikkate alarak çalışanların sağlık durumlarını değerlendirir ve değerlendirme sonucuna göre akciğer radyografilerini uygun sürelerle tekrarlar, bu süre 2 yılı aşamaz.
- b) Sağlık gözetiminden sorumlu işyeri hekimi; muayene ve tetkiklerin sonucuna göre, çalışanın asbeste maruz kalacağı işlerde çalıştırılmaması da dahil her türlü koruyucu ve önleyici tedbirleri belirleyerek işverene önerilerde bulunur.
- c) Çalışanlara maruziyetin sona ermesinden sonra da yapılması gereken sağlık değerlendirmeleri ile ilgili bilgi verilir. Hekim, maruziyetin bitmesinden sonra sağlık gözetiminin devam etmesi gereken süreyi belirleyebilir.
ç) Çalışan ve/veya işveren sağlık muayene ve tetkiklerinin yeniden yapılmasını isteme hakkına sahiptir.
- Kayıtların tutulması
Asbestle çalışılan işyerlerinde işverenler aşağıda belirtilen kayıtları tutmak ve bunları saklamakla yükümlüdürler:
- a) Asbest söküm işini yapan veya yaptıran işveren, asbest sökümünde görev alanların yaptıkları işleri, çalışma süresini ve maruziyet düzeyini belirten kayıtları tutar ve saklar. İşyeri hekimi, diğer sağlık personeli veya sağlıktan sorumlu kurum ve kuruluşlar talep etmeleri halinde bu kayıtları inceleyebilir. Çalışanlar kendilerine ait kayıtların bir örneğini alabilirler. Çalışan ve/veya temsilcileri kayıtlar hakkında isimsiz olarak genel bilgileri alabilirler.
- b) Asbest tozuna maruziyetin sona ermesinden sonra kayıtlar en az 40 yıl süreyle saklanır.
- c) İşyerinin çalışanlarıyla devri halinde kayıtlar devredilen işletmeye teslim edilir.
ç) İşyerinin kapanması halinde kayıtlar Sosyal Güvenlik Kurumu İl Müdürlüğüne teslim edilir.
- Asbestoz ve mezotelyoma kayıtları
Sosyal Güvenlik Kurumunca tespit edilen veya Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilen asbestoz ve mezotelyoma vakaları ile ilgili kayıtlar bu Kurum tarafından tutulur.
- Eğitim programları
Asbestle çalışmalarda sağlık ve güvenlik önlemleri yönetmeliği kapsamında verilecek eğitimlerin programı, usul ve esasları ile asbest söküm uzmanının nitelikleri, Tozla Mücadele Yönetmeliğinde düzenlenen Tozla Mücadele Komisyonunun önerileri de göz önünde bulundurularak Bakanlıkça kurulan komisyon tarafından belirlenir ve tebliğ olarak yayımlanır.
Asbest söküm uzmanlarının eğitimi İSGÜM tarafından yürütülür.
Tebliğde belirlenen programa uygun olarak kamu kurum ve kuruluşları, işçi ve işveren sendikaları, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ve Bakanlıkça işyeri hekimliği ve iş güvenliği uzmanlığı eğitimi için yetkilendirilen kurumlar tarafından düzenlenecek asbest söküm çalışanlarının eğitimleri, asbest söküm uzmanları tarafından verilir.
Eğitimleri veren kurum ve kuruluşlar tarafından eğitimin sonunda sınav yapılarak başarılı olan katılımcılara kurs bitirme belgesi düzenlenir.
Asbest özellikleri inşaat sektöründe hayatımıza 2000 yılının öncesinde girmiştir. Ancak kanserojen özellikleri bakımıyla iç içe olduğumuz en riskli maddelerden biridir. Etkileri bir anda ortaya çıkmadığı 10 ila 20 yıl içinde çıktığı için sinsi bir zehir olduğunu söyleyebiliriz.
Asbestle Çalışmalarda Sağlık ve Güvenlik Hakkındaki Yönetmelik’le birlikte asbestle güvenli çalışmalar devlet tarafından bir yol haritasıyla yönlendirilmiştir. Bu yönetmelikte sınır değerler, sınır değerlerin aşılmasında neler yapılması gerektiği, genel önlemler, sağlık gözetimi, çalışanların ve işverenlerin bilgilendirilmesi, kayıtların tutulması ve eğitim programları gibi başlıklar bulunmaktadır.
Asbest bir şekilde hayatımıza girmiştir ve onu doğru şekillerde bertaraf etmek hayati önem taşımaktadır. Bu konuda yine en büyük rol devletimize düşmektedir. Asbestle güvenli çalışmalar için işyerleri ve inşaat yıkımları sıkı sıkıya denetlenmelidir. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı İSGÜM tarafından yetiştirilen asbest söküm uzmanları bu anlamda hayati önem taşımaktadır. Gerekli önlemleri almayan işyerleri hakkında ciddi yaptırımlar uygulanmalıdır. Tutulan asbestozis kayıtları incelenmesi ve eylem planları çıkarılarak yol haritası belirlenmelidir.
